ата-аналарға арналған  кеңестер

Шығыстың белгілі ойшылы Далай Лама жаңа мыңжылдықтың бастауында өмірдің 18 ережесін құрастырып шыққан екен. Сіз де біле жүріңіз:

1. Үлкен махаббат пен сәттіліктің үлкен тәуекелмен байланысты екенін назарыңыздан шығармаңыз.

2. Сіз жеңілген кезде, жинақталған тәжірибеден айырылып қалмайсыз.

3. Мына үш ереженің соңынан мәңгі еріп жүріңіз: а) Өзіңді сыйла; ә) Өзгені сыйла; с) Өз істегенің үшін берілетін жауапкершіліктен қашпа.

4. Ұмытпаңыз, сіздің қалаған нәрсеңіз әрдайым қажет бола бермейді.

5. Дұрыс бұзу үшін ережелерді жаттап алу керек.

6. Ұсақ текетірестің үлкен достықты бұзуына жол бермеңіз.

7. Қателескен болсаңыз – бірден түзету үшін әрекеттер жасаңыз.

8. Кейде оңаша қалып, өзіңді тыңдап тұру керек.

9. Өзіңізді еркін сезініңіз, бірақ, шекараны ешқашан бұзбаңыз.

10. Есіңізден шығармаңыз, қиындыққа төтеп берген достық – ең жақсы қарым-қатынас саналады.

11. Кейде адамдығыңды сақтап қалу үшін қатты қалаған нәрсеңнен бас тартуға тура келеді.

12. Сіз сүйетін, сізді сүйетін атмосфера – өміріңіздің негізін құрайды.

13. Пікірталас кезінде тек осы шақ туралы айтыңыз, өткенді қозғауға болмайды.

14. Біліміңізбен бөлісіңіз, бұл – өлместікке жетудің бір жолы.

15. Жер ананы аялаңыз, сүйіңіз.

16. Жылына бір рет әлі барып көрмеген жаңа жерлерге барып тұрыңыз.

17. Есіңізде болсын, кейде үнсіздік ең дұрыс жауап бола алады.

18. Қартайғанда еске алатын естеліктер болсын десеңіз, лайықты өмір сүріңіз.

ӨЗІНДІК БАҒАНЫ ЖОҒАРЫЛАТУДЫҢ 12 ТӘСІЛІ

1. Өзіңізді – өзгелермен салыстыруды доғарыңыз. Сізден жоғары және төмен тұратын адамдар әрқашан бар. Егер салыстыруды әрі қарай жалғастырсаңыз бәрі сізге қарсылас тәрізді көрінеді және сіз оларды жеңе алмайсыз.

2. Өзіңізге ұрсуды тоқтатыңыз. Өз қабілетіңізді және өз әрекетіңізді жеткіліксіз, жағымсыз деп санасаңыз өзіндік бағаңыздың жоғарғы деңгейге көтерілуіне жете алмайсыз.

3. Барлық қолпаштау және құттықтауларды «ия» деп, алғыспен қабылдаңыз. «Ия», «ештеңе етпейді» деп өзіңізді төмендетпеңіз. Сондықтан өзіңізді бар жақсыға лайық деп санаңыз.

4. Өзіндік бағаны жоғарылатуда аффирмация қолданыңыз.  Мен өзімді жақсы көремін, ең жақсыға лайықтымын деп, ұйқыға жатар алдында қайталап отырыңыздар. Жағымды көңіл-күй орнатыңыз. Осылай әрекет ету арқылы өз сеніміңді, бағаңызды жоғарылатуға болады.

5. Өзіндік бағаны жоғарылатуға арналған семинарларға қатысыңыз, кітап, журнал оқыңыз. Кез- келген сіз жайлы мәлімет сізге әсер етеді, мәселен сіз жағымсыз бағдарламалар, газет- журналдардан криминалдық жағдайларды жиі оқысаңыз, ол сізді пессимист болуға итермелейді. Ал, жағымды жағдайларды жиі оқып, қарасаңыз өзіндік бағаңызды жоғарылатуға болады.

6. Өзіне сенімді, сізге қолдау көрсете білетін адамдармен араласуға тырысыңыз.  Егер сізді қоршаған адамдар сізді үнемі төмендетіп, басып отырса онда өзіндік бағаңыз төмен болады. Ал, егер керісінше болса, сіздің өзіндік бағаңыз жоғарылайды.

7. Өзіңіздің өткен жетістіктеріңіздің тізімін жасаңыз, жеңістеріңізді жазуға болады. Мәселен, жүргізуші куәлігін алсаңыз, спортпен шұғылдана бастасаңыз және т.б. Тізімді жиі қарап, оқуға тырысыңыз. Жетістіктеріңізді оқығанда көзіңізді жұмып, қуаныш, қанағаттану сезімін сезініңіз.

8. Өзіңіздің жағымды жақтарыңыздың, қасиеттеріңіздің тізімін құрастырыңыз. Сіз адалсыз ба? Өзгелерге қажетсізбе? Өзіңіздің жағымды қасиеттеріңізді жазыңыз.  Алдыңғы тізім сияқты жиі қарап жүріңіз. Кейбір адамдао өз кемшіліктерін көп көріп, өз өмірлерін қызықсыз деп, өз  жүрсеңіз өзіндік бағаңыз жоғарылайды.

9. Өзгелерге көбірек көмек беруді бастаңыз. Бұл жерде ақша жайлы емес. Өзгелерге көмек көрсете біліңіз. Өзгелерге көмек көрсету өзіңіздің бағаңызды жоғарылатуға, индивидум болуыңызға септігін тигізеді.

10. Өзіңізге ұнайтын іспен айналысуға тырысыңыз. Өзіңіз қаламайтын іспен айналыссаңыз жағымды сезім сезіну қиынырақ. Егер де сіз өзіңізге ұнайтын іспен шұғылдансаңыз өзіндік бағаңыз бен жағдайыңыз жақсара түседі. Тіпті сізге өз ісіңіз ұнамасада, бос уақытыңызды сүйікті ісіңізбен айналысуға жұмсап, өзіңізге қуаныш сыйлауыңызға болады.

11. Өзіңізге сенімді болыңыз. Өзіңіздің өміріңізді қалауыңызша сүруге тырыспасаңыз онда өзіңізді сыйламағандығыңыз. Сіз достарыңыз және туыстарыңызбен сөйлескенде сенімсіз сөйлесеңіз онда сіздің өзіндік бағаңыз төмен деген сөз. Сенімді сөйлеп, сенімді әрекет етіңіз.

12. Әрекет етіңіз. Егер өзіндік бағаңызды жоғарылатпасаңыз  өзіңізге сенімді болу қиындайды.

ӨЗІНЕ ДЕГЕН СЕНІМДІЛІКТІ НЫҒАЙТУ

1.   Өз-өзіңе өзіңнің мықты және әлсіз жақтарыңды анықтап, өз күшіңді сәйкесінше жұмса.

2.   Өзіңізге не құнды екенін шешіп, неге сенетініңізді ажыратыңыз, өз өміріңізді қандай ғып елестетесіз. Өз жоспарыңызды сараптамадан өткізіп, оны прогресс болған кезде пайдаланатындай ғып бүгінгі күннің есебімен бағалаңыз.

3.   Тамырына дейін жетіңіз. Өткеніңізге сараптама жасап бүгінгі күнгі жағдайға қалай жеткеніңізді анықтаңыз. Сізді азап шегуге душар еткен адамды немесе қажет кезде көмек көрсете алса да көрсетпей қойған адамды түсініп, кешіруге тырысып көріңіз. Өз-өзіңіздің бұрын жасаған қателіктеріңізді, алданушылығыңызды, күнәләріңізді кешіріңіз. Есте қалған ауыр жағдайлардан қандайда болмасын пайдалы тұсын іліп алып, оны қайтадан еске алмаңыз. Сіздің жадыңызда басыңыздан өткізген жаман жағдайлар, тек сіз ол ойларды қуғанға дейін ғана болады. Одан да аз да болса қолыңыз жеткізген табыстарды еске алыңыз.

4.   Кінә мен ұят сезімдері сіздің табысқа жетуіңізге көмектеспейді. Оған берілуге жол бермеңіз.

5.   Өзіңіздің мінез-құлқыңыздың себептерін қазіргі жағдайдың физикалық, әлеуметтік, экономикалық, саяси аспектілерінен іздеңіз.

6.   Әрбір оқиғаны әртүрлі бағалауға болатындығын ұмытпаңыз. Шынайылық – бұл әрбір адамның әр нәсеге деген көзқарасы емес, бұл адамдар арасындағы әр нәрсені өз атымен атау туралы келімдерінің нәтижесі ғана. Мұндай көзқарас сізге адамдарға шыдамдылықпен қарауға және кемсітушілік болып көрінетінді шыдамдылықпен бастан кешу.

7.   Ешқашанда өзіңіз туралы жаман айтпаңыз, әсіресе өзіңізге жағымсыз – ақымақ, ұсқынсыз, қабілетсіз, сәтсіз, түзелмейтін деген сияқты тіркестерді пайдаланудан аулақ болыңыз.

8.   Сіздің әрекетіңіз кез-келген бағаға лайық болуы мүмкін, егерде ол конструктивті сынға түсетін болса – өз пайдаңызға пайдаланыңыз, бірақ ешкімге өзіңізді сынауға жол бермеңіз.

9.   Жеңіліс – бұл сәттілік, одан сіз жұмсаған күшіңізге сай емес алданшы мақсаттарды көздегеніңізді есіңізде болсын, болуы мүмкін жамандықтардан құтылдыңыз.

10. Өзіңізді толықтай құндылықсыз сезінуге итермелейтін адамдармен, жағдайлармен келіспеңіз. Егерде сіздің қолыңыздан оларды өзгерту келмесе, онда олардан теріс айналған жөн. Өмір тым қысқа оны мұңға жұмсамай-ақ қойған жөн.

11. Жалғыз қалып өз ойыңызға құлақ асыңыз, көңіліңіз қалайтынның барлығын жасаңыз. Осылайша сіз өзіңізді жақсы түсіне аласыз.

12. Қарым-қатынас жасауды үйреніңіз. Адамдар өзара алмасатын энергияны сезінумен рахаттаныңыз.олар сіздің бауырларыңыз бен қарындастарыңыз сондай бөлек бір-біріне ұқсамайды. Көз алдыңызға олардың қорқыныш пен сенімсіздік сезініп тұрғанын елестетіп көріп, оларға көмек көрсетуге тырысыңыз. Олардан не күтетініңізді, оларға не бере алатыныңызды шешіп алыңыз. Ал, одан кейін сіз өзіңіздің мұндай алмасушылыққа даярлығыңызды білдіріңіз.

13. Өзіңіздің мен-меншілдігіңізді тым артық қорғаудан аулақ болыңыз. Одан да ол қамау мен әрекетсіздіктен гөрі, қысқа мерзімді эмоционалдық соққыны бастан өткізгені дұрыс болар.

14. Өзіңізге жақын емес бірнеше маңызды мақсаттарды қойыңыз, оған жету үшін ұсақ немесе аралық мақсаттарға жету қажет. Салқын қанмен осы аралық мақсатқа жету үшін қандай құралдар қажет екенін анықтаңдар. Өзіңіздің жемісті қадамыңызды назардан тыс қалдырмаңыз және де өзіңізді мадақтауды ұмытпаңыз. Ерсі көрінуден қорықпаңыз,себебі сізді ешкімде естімейді.

15. Сіз жамандыққа душар бола беретін пассивті объект емессіз, басып кетеді деп қорқатын шөптесін емессіз. Сіз – эволюциялық пирамиданың шыңысыз, сіз – ата-аналарыңыздың үміттерісіздер, сіз – құдай сияқтысыз. Сіз – қайталанбас тұлғасыз, өз өміріңіздің белсенді жасаушысысыз, сіз – оқиғаларды басқарасыз. Егерде сіз өзіңізге сенімді болсаңыз, онда бөгет сіз үшін  түк емес.

16. Ұялшақтық артта қалады, өйткені сіз қалай өмір сүремін деп мазасызданудың орнына өмірге араласып кетесіз.

АГРЕССИВТІ ӘРЕКЕТТІҢ АЛДЫН-АЛУ

Ашуланған кезде мынаны істеуге болады:

• Қағазды жұмырлау және жырту.
• Боксерлік алмұртты және жастықты ұру.
• Аяқпен жерді ұру.
• Ватман қағазынан жасалған «стақаншықты» бар дауыспен айғайлауға пайдалану.
• Қағазға айтқыңыз келген сөздерді жазып, оны мыжып, лақтырып жіберіңіз.
• Өзіңізге ереже ретінде алыңыз:
• Әрекет етпес бұрын, өзіңе «тоқта» деп айт.
• Әрекет етпес бұрын, терең демалып 10-ға дейін сана.
• Ерекше төбелескіш балаларға. Әрекетке көшпес бұрын жұдырығыңды қатты түй де оны қайта босат. Осылай 10 рет істеуге болады.
• Үлкендермен сыпайы сөйлес.
• Заттарыңа ұқыпты қара.

Қорытынды сөз. Ашуға бой алдырмай, әрқашанда өзіңізді ұстай біліңіз. Жақсылық көрсең өзіңнен, жамандық көрсең өзіңнен дегендей, барлығы өзіңізге байланысты. Сондықтанда әрбір қиындықты әрқашанда жеңе білуге тырысыңыз. 

СТРЕССТІ ҚАЛАЙ ЖЕҢУГЕ БОЛАДЫ

Тоқтатыңыз!

Көптеген адамдар жоғарғы талапты өздеріне аударады. Аз уақыттың ішінде көптеген нәрсеге үлгерушілік – стресстің бірден бір себебі. Егер адам әрқашан берілген уақытта көптеген жұмыстарды істеуге асықса, дәрігерлер мұндай жағдайды асығыстың ауруы деп есептейді. Эмоционалды стресс – мұндай өмірдің бір бейнесі.

Өмірдің ағымын жеңілдету үшін, адамдарға жеңіл әдістердің бірі:

• Бір уақытта бірнеше жұмысты емес, бір ғана жұмысты істеуге тырысыңыз (мысалға, тамақ ішіп отырғанда газет оқымаңыз, телефонмен сөйлесіп отырып құжаттар қарамаңыз)
• Баяу сөйлеуге тырысыңыз
• Қоршаған адамдармен мейірімді болыңыз, күліңіз, қанша кешігіп және асығып бара жатсаңыз да
• Егер сіз машина жүргізіп келе жатсаңыз, жылдам жүргізуге тырыспаңыз
• Кезек күткенде сабырлы болуға үйреніңіз
• Іскерлік кездесуді жоспарлағанда, олардың арасында 15 минут үзіліс болсын, сіздің миыңыз және денеңіз демалуды қажет етеді
• Сіздің күн режиміңізде демалатын уақытыңыз болу керек
• «Раушан иіскеуге» уақыт табыңыз, яғни өмірдің кішігірім қуанышына бөленіңіз.

ЖАДЫНАМА

Аудиторияның жағдайы:

• Аудитория таза және барлық жағдай жасалған гүлдермен көгелдендірілгені, әшекейленгені дұрыс.
•  Өйткені жасыл түс адамның көзінің шамалы демалуына көмектеседі және адам психикасына тұтастай жақсы тыныштандырғыш ретінде әсер етеді. 
• Оқушылардың парталары жарық түсірілген, жайлы жерде орналасқан және оқушының бойына сай болуы тиіс. 
• Егер сыныпта сары-күлгін түспен боялған картина немесе эстамп ілінген болса, ол балалардың шығармашылық белсенділігіне жақсы әсер етеді.

ҰБТ,МАБ - ға қатысушылардың психоэмоционалдық ұстанымын қалай қалыптастыруға болады: 

• Емтиханның психологиялық атмосферасы көбінесе ұйымдастырушыға байланысты болады.
• Бейтаныс адамдармен кез-келген байланыстың басы, ең алдымен әр қатысушыға көңіл аудару, дауыстың жұмсақтығымен, мейірімді жүзбен жымия қарай күлуден басталады.
• Ұйымдастырушының киімі оқушының көңілін аудармау үшін, ашық түсті болмауы керек.
• Балада мазасыздық, қорқыныш сезімі басым болса, ол тапсырма орындау кезінде қателіктерді көп жіберу мүмкін, сондықтан мұғалім оқушылалдың өзіне деген сенімділігін арттыра білуі керек.
• Оқушыларды мадақтап, жылы көзқараспен қарай отырып, олардың өздерін сергек ұстауларына көмектесу керек.
• Баланың шаршауына байланысты жағдайдың төмендеуін уақытында байқауға тырысып, баланың өзіндік сезімін бақылап отыру қажет.
• Балаларға тыныштандыратын демалу жаттығуларын жасатып отыру керек.

Оқушыларға сынақ кезінде төменде берілген нұсқаларға назар аударуына кеңес беріңіз:

• Тапсырманың мағынасын түсіну үшін, тесті көз жүгіртіп қарап шығу керек.
• Берілген сұрақты аяғына дейін, мағынасын түсіне отырып оқып шығу керек.
• Егер берілген сұраққа жауап бере алмасаң немесе өзіңе сенімсіз болсаң, сол сұрақты белгілеп қой да келесісін шешуге тырыс.
• Егер уақытында берілген сұрақтарға жауап беріп үлгермесең, өзінің ішкі сезіміңе сеніп, дұрыс деген жауапты белгіле.

ОҚУШЫЛАРҒА АРНАЛҒАН КЕҢЕС

Сынақ кезінде төменде берілген нұсқаларға назар аударыңыз:

• Тапсырманың мағынасын түсіну үшін, тесті көз жүгіртіп қарап шығу керек.
• Берілген сұрақты аяғына дейін, мағынасын түсіне отырып оқып шығу керек.
• Егер берілген сұраққа жауап бере алмасаң немесе өзіңе сенімсіз болсаң,сол сұрақты белгілеп қой да келесісін шешуге тырыс.
• Егер уақытында берілген сұрақтарға жауап беріп үлгермесең, өзінің ішкі сезіміңе сеніп, дұрыс деген жауапты белгіле.

Сынаққа дейінгі және сынақ өту кезіндегі ережелермен танысып, есіңде сақта:

• Киім киісіңіз бірқалыпта болуы керек.
• Адамдардың көңілін аудармау үшін, өте ашық түсте киінбеу керек.
• Сынақ кезінде өз-өзіңді ұстай білу маңызды.
• Сынақ өтетін күні, сынаққа дейін артық жұмыс істеу қажет емес.
• Егер сынаққа толығымен дайын емес болсаң, бір нәрсені жаттап оқуға тырыспа, керісінше демалып, көңіл көтергенің дұрыс.

Әуен ырғағымен билеңіз,өзіңіз сүйіп тыңдайтын әнді айтыңыз.  Спорттық жаттығулар жасау. Душ қабылдау. Ыдыс жуу. Таза ауада демалу.

Ø  Өз бойыңыздағы кері әсерін тигізетін қасиеттердің барлығын газет бетіне ораңыз да алысырақ лақтырып тастаңыз.

• Басқа бір газетті алып ұсақтап жыртыңызда, қоқысқа тастаңыз

Ø  Сынақ алдында жақсылап ұйқтап, тынығып алыңыз.

Ø  Сыныпқа кіргенде өз-өзіңе “Мен сабырлымын! Мен өте сабырлымын!”-деп бірнеше мәрте қайталап байсалдық таныта біл.

Ø  Ойларыңды жинақтап, көңіл күйіңді бір қалыпқа келтір.

Ø  Сыныпқа менде бәрі сәтті өтеді деген сеніммен кір.

Ø  Иығыңды тік ұстап, орнықты отыр.

Ø  Өзіңді бәрінен де жоғары, ақылды, қу санап, өзіңде барлығы сәтті өтетітіне сене біл.

Ø  Сөздеріңді нақтылап, өзіңді сабырлы болуға үйрет, яғни “Мен сабырлымын! Мен өте сабырлымын!” деген сөзді асықпай бірнеше рет қайтала.

Ø  Өз бойындағы ауыртпалықты түсіру үшін, тыныс алу жаттығуларын орында: орнықты отыр, мұрның арқылы терең тыныс алып демал (4-6 минут), деміңді ұста(2-3 секунд).

Ø  Берілген бланкты толтыруды, әріптерді, сандарды қалай орналастыруды түсіндіру кезінде мұқият тыңда.

Ø  Айналаңдағының барлығын ұмытуға тырыс. 

Ø  Өзіңді бланктағы тапсырмалармен, тестің уақытында орындалуына бағытта.

Ø  Тапсырманы аяғына дейін оқы.

Ø  Сұрақтарды қарап шығып өзің білетін жауаптарды белгілеуден баста.

Ø  Келесі жаңа тапсырмаға көшкенде, алдыңғы берілген жауаптарды ұмытуға тырыс.

Ø  Жауап беру кезінде сұрақтың нақты жауабы емес деген нұсқаларды сызып тастауға тырыс.

Ø  Егер жауаптың дұрыс екеніне сенімсіз болсаң, өз ішкі сезіміңе сене отырып белгіле.

Ø  Өз кетірген қателеріңді тексеріп шығу үшін, уақыт қалдыра біл.

Ø  Барлық тапсырманы орындауға тырысқанымен, оның шындыққа  жанаспайтындығын есіңде сақта.

Ø  Жақсы баға үшін тапсырманың 70%-не жауап берсең жеткілікті.

Ата-аналарға арналған кеңес:

• Баланы жақсы жағына жетелей білу.
• Баланың қателіктерін атап көрсетуден аулақ болу.
• Баланың өз-өзіне деген сенімділігін қолдай білу керек.
• Отбасында достық қарым-қатынасты, балаға деген махаббатты, сыйластықты орнықтыра білу.
• Қатал да, мейірімді бола біліңіз, бірақ қатаң жазаламауға тырысыңыз.
• Балаңызды қолдай отырып, сонымен бірге уайымдағаныңызды көрсете біліңіз.
• Баланың емтиханда алған балының нәтижесіне уайымдамаңыз және балаға сыни көзқарас білдірмеңіз. Алған балдың нәтижесімен баланың мүмкіншілігі шектеліп қалмайды, сондықтан баланың өзіне деген сенімін жоғалтасыз.
• Емтихан кезінде балаға мазасыздық сезімін туғызбаңыз-бұл сынақ нәтижесінде кері әсерін беруі мүмкін.
• Балаға негізі ата-ананың толғанысы беріледі, егер үлкендер жауапкершілік жағдай кезінде өз эмоцияларын меңгере алмаған жағдайда, ол баланың көңіл-күйіне қатты әсер етеді.
• Балаларды сергітіп оларды жақсы жұмыс істегені үшін мадақтай біліңіз.
• Олардың өзіне деген сенімділігін арттыра біліңіз.
• Баланың көңіл-күйін уақытында бақылап, байқап отырыңыз.
• Балаға сынаққа дайындалу кезінде, көп ауыртпалықты түсірмей, бір сәтке демалу керек екендігін түсіндіріп, шамадан тыс жүктемені арқалауына жол бермеңіз.
• Баланың дайындық режимін бақылап отырыңыз.
• Баланың дайындалуына ешкім кедергі жасамайтындай ыңғайлы орны болуы керек.
• Сынақ кезінде киім киісі бірқалыпта болуы керек.
• Адамдардың көңілін аудармау үшін, өте ашық түсте киінбеу керек.
• Сынақ өтетін күні, сынаққа дейін артық жұмыс істеу қажет емес.
• Егер сынаққа толығымен дайын емес болса, бір нәрсені жаттап оқуға тырыспасын, керісінше демалып, көңіл көтергені дұрыс.
• Баланың тамақтануына көңіл бөліңіз.

Баланың ақыл-ойының шаршауы кезінде оған әртүрлі қоректі тағамдары, витаминдерді беру керек. Бұл тағамдар:

Сәбіз – мидың жақсы жұмыс атқаруына және есте сақтау қабілетін жақсартады.

                                       Біздің кеңесіміз: берілген тапсырманы жадыда жақсы сақтау үшін, үккіштен

                                       өткізілген сәбізді күнбағыс майымен араластырып, күнделікті асқа қолданыңыз.

Ананас – театр және өнер жұлдыздарының ең сүйікті жемісі. Есінде үлкен көлемдегі

                          мәтінді немесе нота белгілерін сақтау керек болғанда,олар С дәруменіне толы осы жемісті 

қажет етеді. Ананастың майлылығы төмен деңгейде. (100 г-да 56 калл ғана).

                          Күніне 1 стакан ананас шырынын ішіп отырса жеткілікті.  

Авакадо – құрамындағы жоғары деңгейдегі майлы қышқылдардың көмегімен қысқа 

                                                         мерзімдік есте сақтауға көмегін тигізетін энергия көзі.Мысалы, жоспар,сабақ кестесін,сауда 

                                                         жасағанда тізім құруда және т.б. Жемістің жартысы да жеткілікті.

Лимон – ақпаратты қабылдауды жеңілдетіп, ойлау қабілетін жаңартып отырады.

Пияз – психикалық шаршау кезде,ақыл-ойдың төмендемеуіне көмектеседі.Қан айналымын,мидың жұмысын жақсартады. Ең аз дегенде,күнделікті пияздың жартысы да жеткілікті.

Қырыққабат – жүйке жүйесінің шаршауын төмендетеді. Емтихан алдында қырыққабаттан салат жасап жеу керек. Сонда,алаңсыз жақсы дайындаласыз.

Жаңғақ - Егер сізге “марафон” тәрізді кештер өткізу керек болса,немесе ұзақ жолға көлікжүргізсеңіз қажет болады. Мидың іс-әрекетін қалыптастырып, жүйек жүйесін қатайтады.

Тмин - өте жақсы ойлардың тууына көмектеседі. Құрамында эфир майлары барлық жүйке жүйесін қалпына келтіреді. Мидың қызметін, шығармашылық белсенділікті арттыру керек болса,тминнің шайын ішу қажет. 

1 кесе қайнаған суға ұсақталған дәндердің екі шай қасығын салыңыз.

Креветка – миды маңызды майлы қышқылдармен толтырып, әлсіздіктің болмауына әсерін тигізеді.Күніне 100 г жеткілікті.Бір ескеретін жағдай: асханалық тазартудан кейін тұздау қажет. (пысыру және қуыру).

Инжир – басыңызды жаңа ойлар үшін тазартады. Ондағы заттар химиялық құрамы бойынша аспиринге жақын,эфир майлары қан айналымын жақсартып,мидың оттегімен қамтамасыз етуіне әсерін тигізеді.

Черника – студенттер үшін жақсы, таптырмайтын тағам. Мидың қан айналым жүйесін жақсартады.

• Балаға сынаққа дайындалу кезінде тақырыптарды әр күнге бөліп алып дайындалуына көмектесіңіз.
• Баланы емтиханға дайындалу әдістемесімен таныстырыңыз. Барлық тапсырмаларды жаттап алу мүмкін емес, сондықтан басты ережелер мен түсініктерді беттерге жазып алып столдың, төсектің жанына іліп қойуына болады.
• Пән бойынша тест тапсырмаларының әр түрлі нұсқаларын дайындаңыз.
• Тест тапсырмалары бойнша дайындық жүргізу кезінде балаларды уақытты пайдалана білу және бөле білуге үйрету. Бұл жаттығу баланың өзіне деген сенімділігін оятып, мазасыздық деңгейін жояды.
• Сынақ алдында баланың демалуын қамтамасыз етіңіз. 

      Ол демалып ұйқысын қандыруы керек.